Əvəzlik nitq hissəsi. Şəxs əvəzlikləri

Əvəzlik nitq hissəsi

İsim, sifət, say və zərflik yerində işlənə bilən sözlər əvəzlik adlanır. Əvəzliyin özünəməxsus sualı yoxdur, hansı nitq hissəsini əvəz edirsə, onun sualına da cavab olur.

Əvəzliklər cümlədə mübtəda, xəbər, təyin, tamamlıq və zərflik vəzifələrində işlənə bilir. Əvəzliyin mənaca aşağıdakı növləri vardır:

1. Şəxs əvəzlikləri
2. Qeyri-müəyyən əvəzliklər
3. İşarə əvəzlikləri
4. Sual əvəzlikləri
5. Təyini əvəzliklər
6. Şəxs əvəzlikləri

Şəxs əvəzlikləri

Şəxs əvəzlikləri ismin yerində işlənir, kim? nə? suallarından birinə cavab olur. Cümlədə mübtəda, tamamlıq, xəbər ola bilir.

Şəxs əvəzlikləri bunlardır:

1-ci və 2-ci şəxsi bildirən əvəzliklər yalnız insana aid olur və kim? sualına cavab verir. 3-cü şəxsi bildirən əvəzliklər isə həm insana, həm də heyvanlara və cansızlara aid olur, uyğun olaraq kim? və nə? suallarına cavab verir. Şəxs əvəzliklərinin I və II şəxsinin cəmini bildirən sözlər leksik yolla, III şəxsin cəmi isə -lar² şəkilçisinin vasitəsilə yaranır.

Şəxs əvəzlikləri isim kimi hallanır. Məsələn:

Mən, biz əvəzlikləri hallanarkən yiyəlik halda -in yox, -im şəkilçisini qəbul edir.

O şəxs əvəzliyi (bu işarə əvəzliyi də) hal şəkilçisindən əvvəl (cəm şəkilçisindən əvvəl də) n bitişdiricisini qəbul edir.

Mən, sən, o şəxs əvəzliklərinə artırılan çıxışlıq hal şəkilçisi [-nan, -nən] şəklində tələffuz olunur: məndən [mənən], səndən [sənnən], ondan [onnan].

Biz, siz əvəzlikləri bəzi hallarda -lər şəkilçisi ilə işlənə bilir. Məsələn: Bizlərə ayrılan vaxt üçün təşəkkür edirik. Adil bıınu sizlərə deməməli idi.

Yiyəlik halda olan şəxs əvəzliyinə -kı, -ki, -ku şəkilçiləri artırıla bilir:

• mənimki      bizimki
• səniııki        sizinki
• onunku        onlannkı

Belə vəziyyətə düşmüş şəxs əvəzliyi cəm şəkilçisi qəbul edə və hallana bilir. Məsələn,