LEKTİON 2.5 – Relativpronomen
Nisbi əvəzlik anlayışı azərbaycan dilinə aid olan əlamət deyil. Rus dilində və bəzi digər dillərdə buna daha çox rast gəlinir. Nisbi əvəzliyin nə olduğunu başa düşmək üşün azərbaycan dilində kobud da səslənsə, bir cümləyə müracitə edək.
Kişi, hansı ki oturur, bizim firmada işləyir.
Bu cümlədə hansı ki oturur hissəsində hansı ki nisbi əvəzlikdir. Azərbaycan dilində isə bu cümlənin düzgün forması belə olardı:
Oturan kişi bizim firmada işləyir.
Gördüyünü kimi azərbaycan dilində bu fikir feli sifətlə- oturan sözü ilə ifadə edilir. Bəs nisbi əvəzliklər alman dilində nə ilə ifadə edilir?
Alman dili nisbi əvəzliklər cinslərə uyğun olaraq təkdə və həm də cəmdə möcud olmaqla 2 vasitə ilə ifadə edilə bilir:
1. müəyyən artikillərlə
der (kişi cinsi)
das (orta cins)
die (qadın cinsi)
die (cəmdə)
və
2. sual sözü olan
welcher (kişi cinsi)
welches (orta cins)
welche (qadın cinsi)
welche (cəmdə) ilə.
İndi isə hər iki vasitədən istifadə edərək yuxarıda verilən nümunə cümləni alman dilinə tərcümə edək:
Azərbaycan dilində:
Kişi, hansı ki oturur, bizim firmada işləyir.
Oturan kişi bizim firmada işləyir.
Alman dilində:
Der Mann, der sitzt, arbeitet bei unserer Firma.
Der Mann, welcher sitzt, arbeitet bei unserer Firma.
Alman dilində nisbi əvəzliyin hər iki vasitəsi mümkün olsa da daha çox artikl formasından istifadə edilir.
der (kişi cinsi)
das (orta cins)
die (qadın cinsi)
die (cəmdə)
İndi isə aşağıdakı cədvəldə TƏKDƏ müəyyən artikllərlə nisbi əvəzliklərin artikl vasitəsi ilə ifadə edilən formalarının hallanması qaydasına baxaq. Bu zaman GENİTİV halda artikllərlə nisbi əvəzliklərin fərqinə xüsusi fikir verin. Digər hallarda heç bir fərq yoxdur.
| Hallar | təkdə müəyyən artikl | təkdə nisbi əvəzlik |
|---|---|---|
| Nominativ | der das die | der das die |
| Genitiv | des des der | dessen dessen deren |
| Dativ | dem dem der | dem dem der |
| Akkusativ | den das die | den das die |
Cəmdə isə bu fərq GENİTİV və DATİV hallarındadır.
Nominativ die Genitiv der Dativ den Akkusativ die |
Nominativ die Genitiv deren Dativ denen Akkusativ die |
İndi isə nisbi əvəzliklərin müxtəlif hallarına uyğun olan nümunələrə baxaq:
Nominativ Die Frau, die mit der Lehrer spricht, ist ihre Mutter.
Genitiv Oğlu bizimlə işləyən kişi onun dostudur.
Genitiv Der Mann, dessen Sohn mit uns arbeitet, ist sein Freund.
Dativ Mənim danışdığım müəllim universitetdə işləyir.
Dativ Der Lehrer, mit dem ich spreche, arbeitet in der Universität.
Akkusativ Sənin gördüyün adam bu şəhərdə yaşayhır.
Akkusativ Der Mensch, den du siehst, lebt in dieser Stadt.
Nominativ Die Frauen, die mit der Lehrer sprechen, sind ihre Tanten.
Genitiv Oğulları bizimlə işləyən kişilər onun dostlarıdır.
Genitiv Die Männer, deren Söhne mit uns arbeiten, sind seine Freunde.
Dativ Mənim danışdığım müəllimlər bizim universitetdə işləyirlər.
Dativ Die Lehrer, mit denen ich spreche, arbeiten in unserer Universität.
Akkusativ Sənin gördüyün adamlar bu şəhərdə yaşayhırlar.
Akkusativ Die Menschen, die du siehst, leben in dieser Stadt.
İndi siz özünüz də verilmiş nümunələrə müvafiq cümlələr qurmağa cəhd edin.
MƏNBƏ: www.deutsch.az