Dərs 7.3 – Əmr cümləsi

LEKTİON 7.3 – der Befehlsatz

Əmr cümləsi bir şəxsin digərinə aşağıda verilən qaydada müraciət formasını bildirir:

1. Amiranə şəkildə / ərklə: 2. Amiranə şəkildə / ərklə: 3. Xahiş formasında: 4. Başlanğıca dəvət formasında:

2-ci şəxsin təki üçün, yəni “du” üçün 2-ci şəxsin cəmi üçün, yəni “ihr” üçün Bir şəxsə hörmət mənasında, yəni “Sie” üçün 1-ci şəxsin cəmi olan “ “wir” üçün

1. Amiranə şəkildə / ərklə2-ci şəxsin təki, yəni “du” üçünəmr formasını düzəltmək elə də çətin deyildir. Lakin bunun üçün fellərin 4 qrup üzrə bolgüsü aparılır. Bu qruplar nəyin əsasında yarandığına baxaq:

I QRUP2-ci və 3-cü şəxsin təkində kökdə olan -e səsinin qısa -i səsinə çevrilən fellər
sehen – görmək
nehmen – götürmək
lesen – oxumaq
geben – getmək
sprechen – danışmaq
essen – yemək

II QRUP2-ci və 3-cü şəxsin təkində kökdə olan -a səsinin umlautlu -ä səsinə çevrilən fellər
fahren – getmək
schlafen – yatmaq
laufen – qaçmaq
laden – yükləmək

III QRUPsonu -t, -d, -tm və -dm samit birləşməsi ilə bitən fellər
antworten – cavab vermək
melden – bildirmək
atmen – nəfəs almaq
widmen – həsr etmək

IV QRUPdigər fellər
sagen –demək
fragen – soruşmaq
schreiben – yazmaq
wohnen – yaşamaq
bekommen – almaq

Bundan sonra qruplar üzrə bütün fellərin 2-ci şəxsin təki üçün müvafiq təsrif formasını götürək:

du sieh st du nimm st du lie st du gib st du sprich st

du fähr st du schläf st du läuf st du läd st

du antworte st du melde st du atme st du widme st

du sag st du frag st du schreib st du wohn st du bekomm st

İndi isə “du” üçün əmr formasının düzəldilməsini şərti olaraq addımlara bölək. Onda qaydanın düzəldilməsini asanlıqla izləyə bilərik.Beləliklə:

1-ci addım:
Bütün qruplar üçün “du” şəxs əvəzliyi atılır.

sieh st nimm st lie st gib st sprich st

fähr st schläf st läuf st läd st

antworte st melde st atme st widme st

sag st frag st schreib st wohn st bekomm st

2-ci addım:
Bütün qruplar üçün 2-ci şəxsin təki üçün şəxs sonluğu olan “-st” atılır.

sieh nimm lie gib sprichHAZIRDIR

fähr schläf läuf läd

antworte melde atme widmeHAZIRDIR

sag frag schreib wohn bekomm

3-cü addım:
2-ci və 4-cü qrup fellərin sonuna -e əlavə edin.

sieh nimm lie gib sprichHAZIRDIR

fähre schläfe läufe läde

antworte melde atme widmeHAZIRDIR

sage frage schreibe wohne bekommeHAZIRDIR

4-cü addım:
2-ci qrup fellərin kökündən -ä hərfini -a hərfi ilə əvəz edin:

sieh nimm lie gib sprichHAZIRDIR

fa hre schlafe laufe ladeHAZIRDIR

antworte melde atme widmeHAZIRDIR

sage frage schreibe wohne bekommeHAZIRDIR

Beləliklə 2-ci şəxsin təki, yəni “du” üçün əmr forması hazırdır. İndi isə bir necə nümunə cümlələr yazaq:

I QRUP2-ci və 3-cü şəxsin təkində kökdə olan -e səsinin qısa -i səsinə çevrilən fellər
sehen
1. Sieh mal auf den Speiseplan.
Menyuya bax görüm.

nehmen
2. Nimm diese Tasche.
Bu çantanı götür.

lesen
3. Lies den Text.
Mətni oxu.

II QRUP2-ci və 3-cü şəxsin təkində kökdə olan -a səsinin umlautlu -ä səsinə çevrilən fellər
fahren
1. Fahr(e) in die Beethovenstrasse.
Bethoven küçəsinə sür.

schlafen
2. Schlaf(e) bis zur Mittagspause.
Nahar fasiləsinədək yat.

laufen
3. Laufe schnell nach Hause.
Tez evə qaç.

III QRUPsonu -t, -d, -tm və -dm samit birləşməsi ilə bitən fellər    arbeiten
1. Arbeite schnell.
Cəld işlə.

melden
2. Melde mir schriftlich.
Mənə yazılı bildir.

atmen
3. Atme tief.
Dərindən nəfəs al.

IV QRUPdigər fellər    sagen
1. Sag(e) mir, wo warst du?
De görüm harada idin?

fragen
2. Frag(e) das mich nicht.
Məndən bunu soruşma.

 wohnen
3. Wohn(e) hier noch ein Monat.
Burada bir ay da yaşa.

DIQQƏTLI OLUN: “sein” felinin 2-ci şəxsin təki üçün əmr forması
“sei”   kimi olur!

QEYD:
Unutmayın ki, şifahi danışıqda 2-ci və 4-cü qruplarda sonda olan –e səsi əsasən deyilmir. Hətta yazılı nitqdə də –e härfinin yazılmadığı hallara tez-tez rast gəlinir.

2. Amiranə şəkildə / ərklə2-ci şəxsin cəmi , yəni “ihr” üçünəmr formasını düzəltmək daha da asandır. İndi də qruplar üzrə fellərin 2-ci şəxs cəmi üçün, yəni “ihr” üçün olan təsrif formasını götürün. Sadəcə onu bilməliyik ki, 2-ci şəxsin cəmi, yəni “ihr” üçün əmr formasını düzəldərkən felləri qruplaq üzrə bölmək lazım deyil:

ihr seht
ihr nehmt
ihr lest
ihr gebt
ihr sprecht

ihr fahrt
ihr schlaft
ihr lauft

ihr antwortet
ihr meldet
ihr atmet
ihr widmet

ihr sagt
ihr fragt
ihr schreibt
ihr wohnt
ihr bekommt

İndi 2-ci şəxsin şəxs əvəzliyini, yəni “ihr” əvəzliyini bütün qruplar üzrə atın və beləliklə əmr forması artıq tamamilə hazırdır:

Seht
Nehmt
Lest
Gebt
Sprecht

Fahrt
Schlaft
Lauft

Antwortet
Meldet
Atmet
Widmet

Sagt
Fragt
Schreibt
Wohnt
Bekommt

Beləliklə, 2-ci şəxsin cəmi, yəni “ihr” üçün əmr forması hazırdır. İndi isə yuxarıdakı nümunə cümlələri 2-ci şəxsin cəmi, yəni“ihr” üçün uyğunlaşdıraraq yazaq.

sehen
1. Seht mal auf den Speiseplan.
Menyuya baxın.

nehmen
2. Nehmt diese Tasche.
Bu çantanı götürün

lesen
3. Lest den Text.
Mətni oxuyun.

fahren
1. Fahrt in die Beethovenstrasse.
Bethoven küçəsinə sürün.

schlafen
2. Schlaft bis zur Mittagspause.
Nahar fasiləsinədək yatin.

laufen
3. Lauft schnell nach Hause.
Tez evə qaçin.

arbeiten
1. Arbeitet schnell.
Cəld işləyin.

melden
2. Meldet mir schriftlich.
Mənə yazılı bildirin.

atmen
3. Atmet tief.
Dərindən nəfəs alın.

sagen
1. Sagt mir, wo wart ihr?
Deyin görüm harada idiniz?

fragen
2. Fragt das mich nicht.
Məndən bunu soruşmayın.

 wohnen
3. Wohnt hier noch ein Monat.
Burada bir ay da yaşayın.

3. Xahiş formasındaBir şəxsə “Siz”, yəni “Sie” deyə müraciətdəəmr formasını düzəltmək də çox asandır. Felin təsrifi qaydasında olan formasına sadəcə bir qədər yerdəyişmə etmək lazımdır. Sadəcə onu bilməliyik ki, “Sie” üçün əmr formasını düzəldərkən felləri qruplaq üzrə bölmək lazım deyil. Gəlin əvvəlcə ümumi təsrif qaydası üzrə “Sie” üçün formanı yazaq.:

Sie sehen
Sie nehmen
Sie lesen
Sie geben
Sie sprechen
Sie essen

Sie fahren
Sie schlafen
Sie laufen
Sie laden

Sie antworten
Sie melden
Sie atmen
Sie widmen

Sie sagen
Sie fragen
Sie schreiben
Sie wohnen
Sie bekommen

İndi isə sadəcə fellərlə şəxs əvəzliyinin yerini dəyişirik, yəni feli əvvələ keçirək.

Sehen Sie
Nehmen Sie
Lesen Sie
Geben Sie
Sprechen Sie
Essen Sie

Fahren Sie
Schlafen Sie
Laufen Sie

Antworten Sie
Melden Sie
Atmen Sie
Widmen Sie

Sagen Sie
Fragen Sie
Schreiben Sie
Wohnen Sie
Bekommen Sie

Beləliklə, 1-ci şəxsin hörmət mənasında “Sie” üçün əmr forması hazırdır. İndi isə yuxarıdakı nümunə cümlələri “Sie” üçün uyğunlaşdıraraq yazaq:     sehen
1. Sehen Sie mal auf den Speiseplan.
Menyuya baxın.

nehmen
2. Nehmen Sie diese Tasche.
Bu çantanı götürün

lesen
3. Lesen Sie den Text.
Mətni oxuyun.

fahren
1. Fahren Sie in die Beethovenstrasse.
Bethoven küçəsinə sürün.

schlafen
2. Schlafen Sie bis zur Mittagspause.
Nahar fasiləsinədək yatin.

laufen
3. Laufen Sie schnell nach Hause.
Tez evə qaçin.

arbeiten
1. Arbeiten Sie schnell.
Cəld işləyin.

melden
2. Melden Sie mir schriftlich.
Mənə yazılı bildirin.

atmen
3. Atmen Sie tief.
Dərindən nəfəs alın.

sagen
1. Sagen Sie mir, wo wart ihr?
Deyin görüm harada idiniz?

fragen
2. Fragen Sie das mich nicht.
Məndən bunu soruşmayın.

 wohnen
3. Wohnen Sie hier noch ein Monat.
Burada bir ay da yaşayın.

4. Başlamağa dəvət formasındaÖzü də daxil 1-ci şəxsin cəmi, yəni “wir” üçün1-ci şəxsin cəmi olan “wir” üçün əmr formasından danışarkən bilməliyik ki, əslində adam özü –özünə əmr edə bilməz. Bu forma sadəcə nəyəsə başlamağın lazım olduğunu bildirmək mənasında işlənilir. “gəlin gedək”, “gəlin oxuyaq” və sair. Onu da bilməliyik ki, “wir” üçün əmr formasını düzəldərkən də felləri qruplar üzrə bölmək lazım deyil.

Bu formanı düzəltmək üçün əvvəlcə fellərin “wir” üçün təsrifini götürək.

wir sehen
wir nehmen
wir lesen
wir geben
wir sprechen
wir essen

wir fahren
wir schlafenbr wir laufen
wir laden

wir antworten
wir melden
wir atmen
wir widmen

wir sagen
wir fragen
wir schreiben
wir wohnen
wir bekommen

Bilməliyik ki, Bilmälizik ki, “wir” üçün əmr formasını düzəldərkən təsrif formasının əvvəlinə modal fel kimi tanıdığımız “wollen” felini əlavə etməklə məqğsədimizə çatmış oluruq. Beləliklə:

Wollen wir sehen
wollen wir nehmen
Wollen wir lesen
Wollen wir geben
Wollen wir sprechen
Wollen wir essen

Wollen wir fahren
Wollen wir schlafen
Wollen ir laufen
Wollen wir laden

Wollen wir antworten
Wollen wir melden
Wollen wir atmen
Wollen wir widmen

Wollen wir sagen
Wollen wir fragen
Wollen wir schreiben
Wollen wir wohnen
Wollen ir bekommen

Indi isə yuxarıdakı nümunə cümlələri 1-ci şəxsin cəmi, yəni “wir” üçün uyğunlaşdıraraq yazaq:

sehen
1. Wollen wir sehen mal auf den Speiseplan.
Gəlin menyuya baxaq.

nehmen
2. Wollen wir nehmen diese Tasche.
Gəlin bu çantanı götürək

lesen
3. Wollen wir lesen den Text.
Gəlin mətni oxuyaq.

fahren
1. Wollen wir fahren in die Beethovenstrasse.
Gəlin Bethoven küçəsinə sürək/gedək.

schlafen
2. Wollen wir schlafen bis zur Mittagspause.
Gəlin nahar fasiləsinədək yataq.

laufen
3. Wollen wir laufen schnell nach Hause.
Gəlin tez evə qaçaq.

arbeiten
1. Wollen wir arbeiten schnell.
Gəlin cəld işləyək.

melden
2. Wollen wir melden mir schriftlich.
Gəlin mənə yazılı bildirək.

atmen
3. Wollen wir atmen tief.
Gəlin dərindən nəfəs alaq.

sagen
1. Wollen wir sagen mir, wo wart ihr?
Gəlin mənə deyək görüm harada idik?

fragen
2. Wollen wir fragen das mich nicht.
Gəlin məndən bunu soruşmayaq.

 wohnen
3. Wollen wir wohnen hier noch ein Monat.
Gəlin burada bir ay da yaşayaq.

MƏNBƏ: www.deutsch.az